نکته دیگر آن است که نگاه فیتز جرالد آن نیست که بزرگان معرفت در شرق و غرب به خیام داشته اند.
فیتز جرالد ، خیام را فیلسوف و منجم لذت جویی می دانست از مکتب اپیکور و آن هم به تصوری نادرست از آن حکیم یونانی و او را باده خواری از پیروان باکوس ، الهه شراب ، در مفهوم خاکی آن شناخته است اما این نگاه در ترجمه چندان صراحت نبخشیده است که ره را بر درک آن معانی رفیع ببندد و خود در پاسخ ادیبان عارف پیشه مغرب که به تعبیرات خاکی او از شراب افلاکی خیام خرده گرفته بودند گوید:
من سخن خیام را چنین دریافتم و هر که خواهد اندیشه دیگر کند ترجمان من راه بر او نبسته است.
نشان راستی این سخن آن است که حکیم و عارف معاصر هندی، یوگا ناندا، نویسنده کتاب (زندگی یک یوگی) شماری از رباعیات خیام را به روایت فیتز جرالد تفسیر و تحلیل عرفانی کرده و در مقدمه آورده است که :
هر چند ترجمه فیتز جرالد از امانت لفظی دور است و نگاه مترجم به خیام نیز با نگاه ما متفاوت است اما چون او جان کلام و آن بارقه الهی در سخن خیام را به طرزی عجیب در ترجمه حفظ کرده است من با آنکه ترجمه های تحت اللفظی و نزدیکتر به متن دراختیار داشتم شرح خود را بر ترجمه فیتز جرالد بنا نهادم.
آنچه مسلم است این است که رباعیات فیتز جرالد در شمار زیباترین اشعار ادب انگلیس جای گرفته و کمتر مجموعه ای از گزیده ادب این زبان توان یافت که شامل تمام یا بخشی از ترجمان فیتز جرالد نباشد. درست است که هنر شاعری فیتز جرالد در جذب صاحبدلان مغرب زمین به رباعیات خیام نقش بسیار موثری داشته است ولی چنین نیست که بتوان ترجمه های فیتز جرالد را رباعیات فیتز جرالد نامید و تمامی امتیاز شهرت این ترجمه را به هنر مترجم باز گردانید. بلکه این شاهد صاحب جمال خیام است که از پشت پرده ترجمه دلبری کرده و چون خورشید از ورای ابر اهل مغرب را فیض بخشیده است و گواه درستی این سخن آن است که از فیتز جرالد ترجمه ها و نوشته های گوناگون ازنمایشنامه و مقاله و نامه و غیره به زبان انگلیسی باقی است که در مجموعه آثار او با عنوان Selected Works به طبع رسیده است اما هیچ یک از این آثار حتی ترجمه آزاد منطق الطیر عطار در ترجمه نمایشنامه های نویسنده معروف اسپانیایی کالدرون ، به اندازه آن صد رباعی که از خیام ترجمه کرده برای او شهرت و اعتبار جهانی نیاورده است.
پس از انتشار و رونق رباعیات خیام در اروپا و پس از آن در آمریکا جهانیان به خیام اقبالی تمام کردند و
رابعیاتش به همه زبانهای زنده دنیا ترجمه شد و چندان شهرت یافت که به تعبیر زیبای فروغی :
امروز هیچ صاحب خبری در دنیا نیست که از رباعیات خیام بی خبر باشد.
و این همه از برکت ترجمه فیتز جرالد است از این رو شایسته است که ایرانیان پاس این خدمات بدارند و آن مترجم لطیف طبع را سپاس گویند.
برداشت شده از مقدمه دیوان خیام-استاد حسین محی الدین الهی قمشه ای
نظرات شما عزیزان:
